Jane Austen - szczęśliwa stara panna

Miłość. Jedno słowo oznaczające tyle różnych myśli i stanów emocjonalnych. Każdy rozumie je inaczej, na swój własny sposób. Jedną z najpiękniejszych wizji miłości można poznać, czytając powieści Jane Austen, angielskiej pisarki XIX wieku. „Duma i uprzedzenie”, „Rozważna i romantyczna” czy „Perswazje” podbiły serca czytelniczek, a nawet i niekiedy czytelników na całym świecie. Autorka, której twórczość dotyczy tego bez wątpienia najsilniejszego uczucia, nie znalazła przez całe swoje życie osoby dla siebie przeznaczonej. Nie przeszkadzało jej to jednak w pomaganiu innym zakochanym, jak choćby bohaterom w swoich utworach. A jaka była Jane prywatnie? Co jeszcze lubiła, o czym marzyła? Czego jej brakowało? Czy była szczęśliwa? Co zgotował jej los?


RODZINA

Jane Austen urodziła się 16 grudnia 1775 roku w Steventon, w hrabstwie Hampshire. Jej ojciec George był pastorem w kościele anglikańskim, a zarówno on jak i jej matka Cassandra należeli do szacownych rodów szlacheckich. Przyszła pisarka miała sześciu braci (James, George, Edward, Henry Thomas, Francis William i Charles John) i jedną starszą siostrę, Cassandrę, dlatego Jane łączyła z nią bardzo głęboka więź emocjonalna. Przyjaźniły się, dzieliły się myślami na każdy temat i zawsze brały swoje zdanie pod uwagę. Tęskniły też za sobą, gdy Cassandra odwiedzała swoich braci. Z tego powodu regularnie wymieniały się listami. Ich korespondencja stała się nieocenionym źródłem informacji na temat życia Jane.

Po kilku miesiącach przebywania w domu rodzinnym jej matka umieściła Jane u Elizabeth Littlewood mieszkającej nieopodal, która opiekowała się dziewczynką przez około rok. Jane zdobyła edukację elementarną w domu, gdzie uczył ją ojciec oraz starsi bracia. Razem z siostrą zdobywały również wiedzę na temat rysunku, gry na pianoforte i innych umiejętności potrzebnych młodej damie. Młodsza panna Austen rozwijała się też poprzez samodzielne czytanie literatury klasycznej oraz popularnych powieści, do czego zachęcała ją rodzina. Dzięki dobrze wyposażonej biblioteki ojca, Jane mogła poznać i polubić takie powieści jak „Sir Charles Grandison” Samuela Richardsona, ceniła także utwory Fanny Burney - „Camillę” czy „Cecilię”. Czytywała również powieści gotyckie autorstwa Ann Radcliffe. Pan Austen patrzył przychylnym okiem także na próby Jane w pisarstwie. Dawał jej drogi papier i inne materiały potrzebne do pisania, a Cassandrze prezentował przybory do rysowania, w czym starsza siostra miała ogromny talent. Według Parka Honan, biografa Jane Austen, jej rodzinny dom „był obdarzony otwartą, wesołą i sprzyjającą nauce i rozwojowi atmosferze”.

DALSZA NAUKA

W 1783 roku zgodnie z rodzinną tradycją, Jane i Cassandra zostały wysłane do miejscowości Oxford, pod opiekę panny Ann Cawley. Obie siostry wraz z ich nauczycielką przeniosły się później do Outhampton, gdzie dziewczynki nieszczęśliwie zachorowały na tyfus, a Jane była nawet bliska śmierci. To wydarzenie bardzo wstrząsnęło państwem Austen i wpłynęło na decyzję o tym, aby ich córki uczyły się potem w domu i dopiero w 1785 roku pojechały do szkoły z internatem. Tamtejszy program nauczania obejmował prawdopodobnie język francuski, ortografię, szydełkowanie, taniec, muzykę oraz niewykluczone, że aktorstwo. Niestety w grudniu 1786 r. musiały wrócić do domu, ponieważ państwo Austen nie mieli już możliwości finansowania nauki obu córek. Po powrocie Jane zaczęła zajmować się czynnościami typowymi dla kobiety w jej wieku i pozycji społecznej: grała na fortepianie,  pomagała starszej siostrze i matce w nadzorowaniu pracowników w domu oraz wspierała krewne w czasie porodów, a starszych członków rodziny, gdy umierali. Dzięki temu nabierała doświadczenia niezbędnego dla panny, która miała być dobrą partią do małżeństwa. Właściwie jedynym aspektem, który zmniejszał szanse Jane na dobre zamążpójście, był niewysoki dochód Austenów.

PIERWSZE TEKSTY

Jane namawiano do pisania, czego wynikiem są powstałe juwenilia. Być może już w wieku dwunastu lat zaczęła pisać pierwsze wiersze, sztuki i opowiadania, które potem czytała dla rozrywki swojej rodzinie. Później ułożyła 29 swoich prac w trzy związane zeszyty. Zawierały one dzieła oryginalnie napisane między 1787 r. i 1793 r. Wśród nich jest satyryczna powieść epistolarna zatytułowana „Miłość i przyjaźń”, w którym szydziła z popularnych powieści sentymentalnych, oraz „Historia Anglii”, rękopis złożony z 34. stron, wzbogacony o 13 miniaturowych akwareli namalowanych przez Cassandrę. Historia Austen parodiuje popularne pisarstwo historyczne, w szczególności historię Anglii wg Olivera Goldsmitha (1764r.). Juwenilia Austen były nazywane często przez Richarda Jenkyns, uczonego z Oxfordu, „hałaśliwymi” i „anarchistycznymi”. Porównywał je do prac XVIII-wiecznego pisarza Laurence'a Sterne oraz XX-wiecznej komediowej grupy Monthy Python.

W latach 1795-1799 powstały pierwsze szkice powieści - „Elinor i Marianne”, „Pierwsze wrażenia” i „Susan”, które ostatecznie wiele lat później zostały wydane jako „Rozważna i romantyczna”, „Duma i uprzedzenie” i „Opactwo Northanger”. Kiedy mieszkała w rodzinnym domu częstą rozrywką było głośne czytanie podczas spotkań towarzyskich i przede wszystkim w czasie wieczorów w gronie rodzinnym. Podobno Jane miała ku temu wielki talent. Często czytała swoje własne historie. Cassandra wspominała później, że pamięta, jak jej siostra odczytywała na głos pierwsze rozdziały powieści, która potem została wydana jako „Rozważna i romantyczna”. Co więcej, Jane pisała o niej w swoich listach.
Młodsza panna Austen potrafiła również wspaniale tańczyć. Jej brat Henry powiedział kiedyś, że „Jane lubiła i umiała to robić, dlatego nie przepuszczała ku temu żadnej okazji”.

PIERWSZE UMOWY Z WYDAWCAMI

W 1800 roku wielebny Austen przeszedł na emeryturę. Wraz z żoną i córkami przeniósł się do Bath, modnej miejscowości, gdzie w sezonie zjeżdżała się istna śmietanka towarzyska. W miesiącach letnich, gdy życie w mieście było nie do wytrzymania, Jane i Cassandra jeździły nad morze, do takich miejsc jak Lyme Regis, Dawlish, Sidmouth czy Teignmouth.  Na początku 1803 roku Henry Austen zaoferował Benjaminowi Crosby, londyńskiemu wydawcy, kupno „Susan” za 10 funtów. Crosby obiecał przed wydaniem zareklamować powieść w prasie, nie zrobił jednak nic więcej ponad to. Niewydany manuskrypt leżał u wydawcy do roku 1826, gdy to Henry odzyskał go.
W styczniu 1805 roku zmarł ojciec Jane, zostawiając żonie i córce zaledwie 450 funtów rocznego dochodu, jednak dzięki pomocy braci Jane, mogły żyć w miarę wygodnie. Pod koniec 1805 roku zamieszkała z nimi Martha Lloyd, siostra żony Jamesa, która przyjaźniła z Jane. W 1806 roku rodzina wyprowadziła się z Bath do Clifton, by ostatecznie osiąść w Southampton, gdzie zamieszkała w domu z żoną Franka, który był w tym czasie na morzu i nie chciał, by żona, spodziewająca się dziecka, była sama.

PO PRZEPROWADZCE Z BATH

W 1809 roku sytuacja się zmieniła, gdy Edward zaproponował matce, by zamieszkała w należącej do niego Chawton Cottage, w której pobliżu stała posiadłość Chawton House, odziedziczona również przez niego. Siódmego lipca 1809 roku pani Austen, Cassandra, Jane i Martha Lloyd przeniosły się do Hampshire. Ich przeprowadzka stanowiła miłą odmianę dla młodych kobiet, które od 1800 roku mieszkały w głośnym i zatłoczonym Bath. Zmęczone ciągłymi spotkaniami, w Chawton rzadko widziały się z sąsiadami, ograniczając wizyty do członkami rodziny, którzy chętnie przyjeżdżali do nich. To stanowiło jedyną rozrywkę pań. Siostrzenica Jane, Anne opisując życie w Chawton, powiedziała: „To jest bardzo spokojne życie, według naszych pomysłów, ale one [panny Austen] były bardzo zaczytane, a prócz obowiązków domowych nasze [moje] ciotki zajmowały się biednymi i uczyły dzieci czytania i pisania”.

Powrót w rodzinne strony dobrze wpłynął na Jane – wprowadziła wtedy poprawki do „Rozważnej i romantycznej”, która w 1811 została zaakceptowana do druku i wydana jako dzieło "pewnej damy". Dobre recenzje oraz zarobek w wysokości 140 funtów skłonił Jane do wysłania wydawcy „Dumy i uprzedzenia”. Powieść została wydana w 1813 roku, gdy pisarka pracowała już nad kolejną powieścią – „Mansfield Park”, który ukazał się drukiem w maju 1814 roku. Obie powieści odniosły sukces, zaś Jane zaczęła pisać „Emmę” (wydaną w grudniu 1815 roku), zaś w sierpniu 1816 roku rozpoczęła pracę nad „Perswazjami”, które skończyła pisać rok później. Nieocenioną pomoc w znalezieniu uczciwego wydawcy otrzymała od swojego brata Henry'ego.

Jane nie afiszowała się z tym, że pisze i ukrywała swoje notatki, gdy ktoś się zbliżał. Podobno przed nadchodzącymi ludźmi ostrzegały ją skrzypiące drzwi do pokoju. Niemniej jednak, rodzina wiedziała, że młoda Austen pisze, dlatego niejednokrotnie zwalniała ją z różnych obowiązków domowych, aby miała więcej czasu na tworzenie. Wtedy też Jane często jeździła w odwiedziny do braci oraz przyjaciół. Bardzo lubiła swoje bratanice i bratanków, szczególnie córkę Jamesa z pierwszego małżeństwa, Anne, oraz Fanny Knight, córkę Edwarda. Na początku 1816 roku, gdy Jane rozpoczęła pracę nad powieścią „Sanditon” źle się poczuła. W maju za radą lekarza przeniosła się z siostrą do Winchesteru, jednak choroba nie ustąpiła, przez co Jane Austen zmarła 18 lipca 1817 roku w wieku 41 lat. Przyczyna śmierci nie jest dotąd znana. Najpopularniejsza wersja mówi o chorobie Addisona. Jane została pochowana w katedrze w Winchester 24 lipca. Po śmierci siostry Henry oddał do druku „Perswazje” i powieść grozy - „Opactwo Northanger”. Były to pierwsze powieści wydane pod nazwiskiem Jane Austen.

MIŁOŚĆ W ŻYCIU JANE

Wszystkie utwory Jane są zaliczane jako klasyka romansu. Z tego powodu można by domniemać, że panna Austen miała bujne życie towarzyskie, obfitujące w liczne, a już na pewno namiętne (oczywiście wedle XIX-wiecznego światopoglądu na ten temat) romanse. Wbrew temu Jane Austen nigdy nie wyszła za mąż, jednak miała kilka flirtów i sympatii, które sprowadzają się głównie do trzech osób. Na przełomie 1795 i 1796 roku Jane poznała młodego Irlandczyka, Thomasa Lefroya, który dopiero co ukończył uniwersytet i przeniósł się do Londynu, aby rozpocząć pracę jako adwokat. Natknęła się na niego na pewnym spotkaniu towarzyskim, a później flirtowała z nim na trzech balach, po czym oficjalnie znajomość się skończyła. Jednakże ostatnio pojawiły się informacje, że związek mógł trwać dłużej, zaś Jane mogła być znacznie bardziej zaangażowana, niż wynikałoby to z tonu nielicznych listów, które się zachowały. W tych do swej siostry można przeczytać: „Nieco obawiam się powiedzieć Ci jak mój irlandzki przyjaciel i ja się zachowujemy. Zostawiam dla Twojej wyobraźni domyślić się, jak rozwiąźle i szokująco tańczyliśmy i siedzieliśmy razem”. Rodzina Lefroya zainterweniowała, wysyłając go pod koniec stycznia do domu. Małżeństwo w ich przypadku było niepraktyczne, o czym oboje powinni wiedzieć. Żadne z nich nie miało pieniędzy, co więcej Thomas był zależny finansowo od swojego stryja, który płacił za jego edukację i miał ustalić jego karierę prawniczą. Jeśli Tom później odwiedzał Hampshire, to wszystko tak starannie planowano, aby nigdy nie spotkał się z Jane. Wzajemne zauroczenie między nią a Thomasem zostało uwiecznione w biograficznym filmie z 2007 r. pt. „Becoming Jane” („Zakochana Jane”). 

 

 

Druga miłość jest jeszcze bardziej tajemnicza. Podczas jednej z corocznych podróży nad morze, która miała miejsce, gdy rodzina Austenów mieszkała w Bath, Jane poznała miłego, młodego człowieka, który, według słów Cassandry, zakochał się w Jane i ewentualne oświadczyny z jego strony z pewnością byłyby przyjęte. Okoliczności jednak sprawiły, że młodzieniec musiał wyjechać, zaś jedyne informacje o nim, jakie później dotarły do sióstr, donosiły o jego śmierci.

W grudniu 1802 roku Jane i Cassandra odwiedziły znajomych w Hampshire, państwa Bigg z Manydown, i wtedy to Harris Bigg-Wither, młodszy o 6 lat od Jane, zaproponował jej małżeństwo. Jane przyjęła oświadczyny, jednak następnego dnia zmieniła zdanie i z Cassandrą w pośpiechu powróciła do Bath. Jane miała wtedy 27 lat i była uważana za starą pannę, więc nic dziwnego, że przyjęła oświadczyny zamożnego człowieka, który mógłby zapewnić jej dobrobyt, jednakże Harris Bigg-Wither nie odznaczał się ani urodą, ani intelektem, więc nie dziwi też fakt, że ostatecznie zmieniła zdanie.

Utwory Jane Austen powszechnie zaliczane są do romansów, ale oprócz miłości autorka porusza również problem ówczesnych kobiet, które nie mogły nic dziedziczyć. Przez całe życie były uzależnione finansowo od ojca, brata lub męża. Na ten problem chciała zwrócić uwagę młoda pisarka. Jane wiodła stosunkowo odosobnione życie na prowincji w hrabstwie Hampshire, ale nie zubożyło to dramaturgii jej utworów. Celna obserwacja, żywa prezentacja psychiki kobiet i dowcipny realizm czyni z powieści Austen coś więcej niż romanse. Co więcej, warto zauważyć, że reputację dobrej pisarki zyskała już za życia, bo jej powieści chwalił m. in. Walter Scott.

Powieści autorstwa Jane Austen:

• Lady Susan – wczesna (napisana prawdopodobnie ok. 1795 r.) powieść epistolarna, niewydana za życia autorki
• Rozważna i romantyczna (Sense and Sensibility, 1811)
• Duma i uprzedzenie (Pride and Prejudice, 1813)
• Mansfield Park (1814)
• Emma (1815)
• Opactwo Northanger (Northanger Abbey, 1817, wydanie pośmiertne)
• Perswazje (Persuasion, 1817, wydanie pośmiertne)
  
  

Utwory niedokończone:

• Watsonowie (The Watsons) – niedokończona powieść zaczęta prawdopodobnie ok. 1803 roku. Praca nad książką została przerwana prawdopodobnie ze względu na śmierć ojca Jane Austen w 1805 roku.
• Sanditon - pracę nad tą powieścią przerwała śmierć autorki.
  Juwenilia (żadne z nich nie zostało przetłumaczone na język polski)
• The Three Sisters
• Love and Freindship
• The History of England
• Catharine, or the Bower
• The Beautiful Cassandra
  
  

Na bazie życiorysu Jane powstały dwa filmy biograficzne:

• Zakochana Jane, 2007, reżyseria Julian Jarrold, w roli Jane Austen: Anne Hathaway
• Miss Austen Regrets, 2007 (TV), w roli Jane Austen: Olivia Williams 
   

Jej powieści okazały się inspiracją dla innych autorów do stworzenia ich kontynuacji.
Na ogół utrzymane są one w konwencji typowego współczesnego romansu. Pozycje przełożone na język polski:

• Julia Barret: Zarozumiałość (cd. Dumy i uprzedzenia), Trzecia siostra (cd. Rozważnej i romantycznej)
  Emma Tennant: Zakochana Emma (cd. Emmy), Pemberley (cd. Dumy i uprzedzenia),
• Niedobrana para (cd. Pemberley), Eleonora i Marianna (cd. Rozważnej i romantycznej) Joan Austen-Leigh (cioteczna prawnuczka Jane Austen): Świat Emmy (cd. Emmy), Emma i inni (cd. Świata Emmy)
• Joan Aiken: Córka Elizy (cd. Rozważnej i romantycznej)

Kamila Zielińska

Bibliografia:
http://en.wikipedia.org/wiki/Jane_Austen
http://pl.wikipedia.org/wiki/Jane_Austen
http://jausten.cba.pl/node/12
„Brytyjskie powieściopisarki” w czasopiśmie „ŚWIAT WIEDZY” część: SZTUKA (numer 462659569)