Prozaicy to blog, na którym organizowane są konkursy literackie, od czasu do czasu pojawią się różne porady dotyczące pisania, wskazówki albo recenzje, felietony, reportaże. Blog ma na celu nie tylko popularyzowanie wśród młodych osób czytanie książek, ale też zachęcanie do tworzenia własnych opowiadań i powieści, które w przyszłości mają szanse pojawić się na domowych biblioteczkach.
Kontakt: E-MAIL: PROZAICY@VP.PL oraz FACEBOOK: TUTAJ

RENESANS - podsumowanie epoki

Człowiekiem jestem i nic, co ludzkie, nie jest mi obce
- Terencjusz -


WSTĘP DO EPOKI, TERMINOLOGIA

Szkoła ateńska, aut. Rafaello Santi
Renesans, czyli od francuskiego renaissance, oznaczającego dosłownie odrodzenie, to epoka następująca po średniowieczu a przed barokiem. Przypada na XV i XVI wiek (od 1492r. - odkrycie Ameryki przez Kolumba), a jej kolebką były Włochy. Należy jednak pamiętać, że w tymże kraju odrodzenie pojawiło się znacznie wcześniej niż w innych miejscach na świecie, a Włochy także wcześniej weszły w okres manieryzmu, czyli w czas przejścia z renesansu w barok.

Renesans to odrodzenie kultury antycznej, która została zaniedbana w czasach średniowiecza. Artyści tej epoki często sięgali ad fontes (tj. do korzeni) starożytności, do Platona, Horacego i Homera; odkrywali nie tylko świat ale i człowieka. To jego stawiano w centrum uwagi – antropocentryzm - a nie Boga, jak było dotąd (teocentryzm).

Terminem nieodłącznie związanym z renesansem, czyli Złotym Wiekiem w kulturze, będzie humanizm (łac. humanus – ludzki). Jest to prąd umysłowy zawarty w literaturze i filozofii, który oznacza poszukiwanie i rozwijanie tradycji starożytnej wiedzy o człowieku. Określenie to służyło też do nazwania ludzkiej sprawności i zdolności twórczej – mówiono, że tylko poprzez zrozumienie wewnętrznych przeżyć można poznać ludzką naturę (F. Petrarka). Błędne jest jednak skojarzenie humanizmu tylko z literaturą i sztuką. Studia humanistyczne obejmowały także retorykę, etykę polityki, prawo, medycynę, a przede wszystkim – gramatykę. Humanista to człowiek wykształcony i wszechstronny, który posługuje się starożytną łaciną i greką, oraz taki, który potrafi korzystać z życia (carpe diem). Zalicza się do nich m.in. Jana Kochanowskiego i Erazma z Rotterdamu.
Humanizm był elitarny, bo charakteryzował się wytwornością języka i erudycją, oraz egalitarny (popularny), bo oceniał ludzi nie wedle ich urodzenia czy stanu, ale wedle wiedzy i wykształcenia.
Inne pojęcia związane z renesansem i humanizmem to poeta doctus tj. poeta wykształcony, oraz poeta laureatus tj. poeta nagrodzony. Zarówno jeden jak i drugi tytuł jest używany, jeśli wspomina się o Janie Kochanowskim.

Renesans z pewnością byłby zupełnie inną epoką, gdyby nie reformacja Kościoła Katolickiego. W 1517r. na drzwiach kościoła w Wittenberdze Marcin Luter przybił 96 tez przeciwko odpustom. Krytykował on Kościół, mówił, że nadużywa swoich przywilejów. Doprowadziło to do rozłamu i utworzeniu się nowych gałęzi chrześcijaństwa: protestantyzmu, anglikanizmu, arianizmu (bracia polscy), antytrynitaryzmu czy kalwinizmu.

Ważną rolę w epoce odegrało także wynalezienie druku, co umożliwiło rozwój edukacji i szybszy przepływ nowych, renesansowych ideologii. Był to czas odkryć geograficznych i naukowych (Kolumb, Kopernik), rozwoju publicystyki i malarstwa – to odrodzeniowe dzieli się na północne (niderlandzkie) i południowe (włoskie). W Polsce mecenaską kultury była Bona Sforza.

Do najbardziej znanych malarzy należą: Leonardo da Vinci, Michał Anioł, Rafael Santi, Sandro Botticelli. Przykładami dzieł m.in. Anioła i Botticelliego są freski w Kaplicy Sykstyńskiej.

JAN KOCHANOWSKI

Był jednym z najwybitniejszych polskich pisarzy. Tworzył po łacinie i po polsku, wyróżniony tytułem poety doctus i poeaty laureatus. Terminem Juwenalia określa się jego wiersze z okresu młodości. Jego utwory poruszają różnorodne dziedziny życia, są harmonijne, są wyznacznikiem polskiego renesansu. Kochanowski bardzo często inspirował się antyczną twórczością, szczególnie Horacym. Podobnie jak on odrzucał dobytek i dobra materialne, samemu ciesząc się z dobrej starości i prosząc Boga o zdrowie i błogosławieństwo; charakteryzuje się skromnością i brakiem zazdrości (“Na dom w Czarnolesie”).
Jego twórczość dzieli się na trzy okresy: padewski (na uniwersytecie w Padwie), dworski (na dworze króla Zygmunta Augusta) i czarnoleski.
Był twórcą fraszek, czyli krótkich, humorystycznych, filozoficznych utworów o charakterze refleksyjnym (“Na lipę”, “Na zdrowie”, “Na dom w Czarnolesie”), pieśni [hymnów] (“Czego chcesz od nas, Panie?”, “Pieśń świętojańska o Sobótce”), trenów (liryka funeralna = liryka żałobna), tragedii (pierwszy polski dramat “Odprawa posłów greckich”) oraz tłumaczeń (Psałterz Dawidowy).

Kochanowski stworzył kilka wzorców parenetycznych w swoich utworach, to znaczy, że stworzył wzorce do naśladowania. W “Odprawie posłów greckich”, dramacie o charakterze patriotycznym i dydaktycznym, wzorowanym na antycznej tragedii, przedstawił parenezę dobrego władcy. Według Kochanowskiego powinien on być sprawiedliwy, dobry dla ludu, pokorny i poniżej Boga. W tym samym tekście przedstawił także wzorzec patrioty. Parenezę dworzanina ukazał we fraszce “O doktorze Hiszpanie” (pijaństwo), a tę szlachcica, ziemianina w “Pieśni świętojańskiej o Sobótce”.

Kochanowski bardzo często poruszał kwestie patriotyczne w swoich utworach. W Pieśni VPieśni o spustoszeniu Podola (po najeździe Turków) apeluje do Polaków, posługując się retoryką [tj. sztuką pięknego mówienia]. Chce wzbudzić w mężczyznach złość poprzez przywołanie obrazu prześladowań bezbronnych kobiet i dzieci. Wie, że w Polsce dzieje się źle, ale wie również, że
Nową przypowieść Polak sobie kupi,
że i przed szkodą i po szkodzie głupi”
Podkreśla problemy, jakie pojawiają się w państwie polskim (szlachta, pospolite ruszenie), i razem z innymi poetami próbuje apelować do rozsądku Polaków. Co, jak wiadomo, skończyło się rozbiorami kraju.

W utworach Kochanowskiego bardzo często pojawia się motyw snu czyli oniryzm. Szczególnie jest on wykorzystywany w Trenach, których podmiotem lirycznym jest alter ego poety. Treny Kochanowski napisał po śmierci swojej ukochanej córki – Urszulki. Ukazuje w nich ból po stracie bliskiej osoby, jednocześnie często wykorzystując motywy z filozofii czy dorobku antycznego. 

WILLIAM SHAKESPEARE

William Szekspir był nie tylko pisarzem, ale wcześniej też aktorem w trupie teatralnej. To właśnie dzięki temu znał reakcje ludzi i, pisząc dramaty, wiedział, co spodoba się publiczności. Za jego czasów dzięki królowej Elżbiecie w Anglii powstał pierwszy teatr – teatr elżbietański. W swoich dramatach, zwanych szekspirowskimi lub elżbietańskimi, zrywa z zasadą trzech jedności (czasu, miejsca, akcji), z zasadą trzech aktorów na scenie (pojawiają się sceny zbiorowe), z zasadą decorum (pojawiają się sceny śmierci), wprowadza także postaci fantastyczne, wykorzystuje wydarzenia historyczne, nie ma chóru i występuje synkretyzm (pomieszanie) gatunkowy. Bardzo często w tragediach poruszał aspekt psychologiczny, zagłębiał się w psychikę bohaterów i ukazywał swoje zafascynowanie złem.
Szekspir oprócz tragedii pisał komedie, kroniki i sonety do Czarnej Damy. Z jego tekstów bardzo często pochodzą skrzydlate słowa, czyli często przytaczane wypowiedzi, cytaty. Kontynuował on także topos theatrum mundi, czyli teatru świata (“Świat jest teatrem, aktorami ludzie”).

Makbet” - tragedia V-aktowa, dramat szekspirowski. Czas akcji: średniowiecze. Makbet jest postacią dynamiczną, która przechodzi metamorfozę ze wzorowego męża i rycerza w nieczułego mordercę króla. Czarownice w tragedii spełniają rolę fatum, manipulują Makbetem. Poprzez śmierć jego i Lady Makbet Szekspir pokazał, że za złe czyny czeka kara. Dramat obrazuje człowieka jako z natury dobrego, ale też słabego i uległego.

Hamlet” - tragedia V-aktowa, dramat szekspirowski, gdzie wykorzystany został topos Kaina i Abla, oniryzm, oraz topos ikaryjski (Hamlet jako marzyciel, idealista). Szekspir skupia się na człowieku i jego psychice – pokazuje rozterki a później szaleństwo Hamleta, ogarniętego chęcią zemsty za zamordowanie jego ojca.
* Hamletyzowanie = stawianie wielu pytań, oskarżanie świata o grzechy i zbrodnie, zdawanie sobie sprawy z własnych niepokoi i trudności z dokonywaniem wyboru, labilność. 
 

INNE POSTACI RENESANSU

Giovanni Pico della Mirandola był renesansowym humanistą, korzystającym z dorobku Platona. Stworzył on odrodzeniową koncepcję człowieka, pisząc o jego godności, mówiąc, że jest on istotą doskonałą, niczym nieograniczoną, stworzoną przez Boga – artystę i kreatora. W renesansie dusza i ciało tworzyły integralną całość.

Nicollo Machiavelli był autorem słynnej maksymy o tym, że cel uświęca środki. Jego najważniejszym dziełem jest “Książę”, w którym przedstawia swój pogląd na etykę i politykę. Mówi o tym, że człowiek może postępować nieetycznie, jeśli cel temu przyświeca, ma być odważny jak lew i chytry jak lis. Zaleca posługiwanie się cynizmem i wykazywanie się brakiem skrupułów – takie zachowanie jest przykładem postawy makiawelistycznej.

Mikołaj Rej nazywany był ojcem piśmiennictwa polskiego. Był zwolennikiem reformacji, autorem przysłowia: Polacy nie gęsi i swój język mają. Jego najsłynniejszym dziełem jest “Krótka rozprawa między panem, wójtem i plebanem” oraz “Żywot człowieka poczciwego”, w którym stworzył parenezę człowieka. Powinien on cieszyć się z darów Boga, zachować umiar (stoicyzm), szanować innych, być pokornym i skromnym, ufać Bogu - tym samym nawiązał do Horacego. Jego styl charakteryzuje się dużą ilością zdrobnień.

Giovanni Boccaccio był twórcą “Dekameronu”, czyli zbioru opowiadań dziesięciu osób (7 kobiet + 3 mężczyzn), zbieranych przez dziesięć dni w czasie epidemii dżumy. Jedną z noweli Dekameronu jest “Sokół”. Tekst ten przedstawia kobietę niezależną od mężczyzny, która sama decyduje o własnym losie.
* sokół nowelidominujący motyw noweli, będący jej osią kompozycyjną, nabierającą wraz z rozwojem nowych znaczeń. Sokołem noweli w “Sokole” jest sokół, a np. w “Katarynce” (B. Prus) katarynka.

Innymi pisarzami renesansu byli również:
  • Klemens Janicki (Janicjusz) – poeta doctus, autor pierwszej polskiej autobiografii “Elegia o samym sobie”;
  • Łukasz Górnicki – traktat “Dworzanin polski” jako próba ucywilizowania ludzi;


PUBLICYSTYKA

Do renesansowej publicystyki, czyli gatunku literackiego, który przedstawia jakąś sprawę, naświetla ją i komentuje, przez co kształtuje przekonania i gusta odbiorców, należą przede wszystkim kazania, rozprawy i traktaty. Mają one charakter patriotyczny i dydaktyczny.
Piotr Skarga był jezuitą, który stworzył osiem kazań sejmowych, a te nigdy nie zostały wygłoszone. Pisząc je, próbował ratować Rzeczpospolitą przed upadkiem i propagował reformy. Skarga nie był jednak popularny – dopiero trzy epoki później na nowo odkrył go Adam Mickiewicz.
Piotr Skarga w swoich kazaniach “O miłości ku ojczyźnie...” mówił o chorobie państwa jako organizmu. Przedstawia jego wady, tj. szlachtę. Jest mistrzem retoryki, bo swoim stylem trafia do odbiorców. Mówi, że należy kochać – drugą osobę i ojczyznę, przestrzegać prawa, bronić kraju. Wykorzystuje topos matki jako państwa – Polskę trzeba szanować tak, jak się szanuje matkę, oraz topos marynistyczny, porównując Rzeczpospolitą do tonącego okrętu; mówi, że tylko głupi będzie ratował swój dobytek a nie statek.

O poprawie Rzeczpospolitej” (De republica emendanda) Andrzeja Frycza Modrzewskiego to traktat napisany po łacinie. Frycz Modrzewski był wybitnym przedstawicielem renesansu europejskiego – jego dzieła tłumaczono na różne języki. Pisał o obyczajach, szkole, Kościele (zwolennik reformacji), wojnie, prawie. Mówił, że do edukacji ma prawo każdy, że każdy powinien być równy wobec prawa, a wojnę podzielił na sprawiedliwą (gdy się broni) i niesprawiedliwą (gdy się atakuje). Frycz propaguje nadrzędność prawa nad obyczajami, uczciwość, znajomość tematów, odpowiednie osoby na stanowiskach. Sądzi też, że wybujała chciwość i szalona ambicja prowadzą do złego. 

 
ODRODZENIOWY WIZERUNEK KOBIETY

W średniowieczu kobieta była przedstawiana jako zależna od mężczyzny, słaba. Jej rolą było rodzenie dzieci i nie należało jej oddawać czci – miłość cielesna była tępiona. Dopiero w renesansie ten wizerunek się zmienił, a w erotykach przedstawiono je jako godne pożądania i piękne. Kobiety zaczęły być adorowane przez mężczyzn, pokazane zostały jako ideał, który należy wielbić, ale także przedstawiano je jako manipulantki i osoby niezależne. W związku z tym pojawiał się mizoginizm, czyli nienawiść do kobiet z jednoczesnym ich podziwianiem. Mężczyzna bał się ich i był przez nie zdominowany.

Kanon idealnej, pięknej kobiety stworzył na początku Francesco Petrarka – włoski pisarz, który napisał Sonety do Laury, swojej ukochanej. Sonety można podzielić na te do Laury żywej i te do Laury martwej (miłość platoniczna). Petrarka wykreował Laurę jako donnę angelikę – kobietę-anioł. Wyidealizował swoją ukochaną, a długie, kręcone, blond włosy i jasne oczy stały się wyznacznikiem urody. Pożądane były też panie z włosami w kolorze tycjanowskim, czyli rudym.
William Szekspir także pisał sonety do swojej ukochanej, ale warto dodać, że on kobiety nie idealizował. Tworzył do Czarnej Damy – nieperfekcyjnej, ale przez niego kochanej. 

___________________________________
"Renesans", Jerzy Ziomek, Wydawnictwo Naukowe PWN, 2002 rok 


halska.  

10 komentarzy:

  1. Świetne, przyda mi się do powtórek do pracy maturalnej :)

    OdpowiedzUsuń
  2. Mimo że uczęszczam do klasy trzeciej gimnazjum, niektóre rzeczy wiedziałam, lecz większość nie. Ten artykuł przeczytałam z wielkim zaciekawieniem. Mam nadzieję, że następny będzie równie ciekawy.
    Pozdrawiam.

    OdpowiedzUsuń
  3. Zniknęło Ci "e" na końcu Shakespeare'a. ;)

    OdpowiedzUsuń
    Odpowiedzi
    1. Bardzo się cieszę, że ktoś tu ma czujne oko. :) Lecę poprawiać!

      Usuń
  4. Ooo dziękuje, dziękuje, dziękuje. Bardzo mi się to teraz przyda. Może zrobicie całą serię z każdą epoką po kolei? :)

    OdpowiedzUsuń
  5. Jakby nas tu było więcej, to byśmy zrobili. Ale trzeba wziąć pod uwagę fakt, że ja sama prowadzę tego bloga i coś tutaj w miarę często wrzucam, dlatego - choć z pewnością tego typu posty się jeszcze pojawią - to nie jestem w stanie powiedzieć, jak i kiedy uda mi się rozpracować inne epoki. :)

    OdpowiedzUsuń
  6. Nie wiem, na co to komu :] Kupka informacji pozbieranych z różnych źródeł, które na dodatek nie zostały podane. Uczęszczając na lekcje polskiego wiem tyle samo, marnotrawstwo czasu na coś, co jest dużo ciekawiej opisane w wielu książkach do nabycia cho0ćby w Empiku ^^

    OdpowiedzUsuń
    Odpowiedzi
    1. Właśnie o to chodzi. Nie wszyscy mają możliwość kupowania każdej książki, którą chcą albo potrzebują - smutne, ale prawdziwe. I nie zawsze są pożądane szczegółowe informacje. Niekiedy warto mieć te najważniejsze w jednym miejscu, w ogólnikowej formie.
      Zwrócę uwagę też na to, że post został oznaczony etykietką notatka z lekcji, więc jeśli pamiętasz to wszystko z polskiego - bardzo dobrze! :)
      I jeszcze raz podkreślę - teksty z tej serii pojawiają się po to, żeby przypomnieć, odświeżyć, uzupełnić. Takie tam bazgroły, które ktoś chce sobie poczytać, bo lubi, albo chce sobie powtórzyć przed sprawdzianem, testem, egzaminem. :)

      A co do nieuporządkowania: czy ja wiem, jest ogólnie o epoce, o najważniejszych postaciach i o publicystyce i kobiecie w osobnych paragrafach. Nie mam pojęcia, jak bardziej dałoby się to poukładać, ale postaram się kolejnym razem. :)

      Usuń
  7. Świetny szablon. Schludny, prosty, przejrzysty i wiosenny :>

    OdpowiedzUsuń
  8. Hej. Świetny blog i cudowna oprawa graficzna! Świetnie piszesz. Powodzenia :)))


    http://lifelovelaughlucky.blogspot.com/

    OdpowiedzUsuń

Obserwatorzy

Layout by Yassmine