Dante Alighieri - umiłowany przez muzy

Piekło wg Dantego

Wyobrażanie sobie zaświatów od zawsze wzbudzało zainteresowanie i pociągało ludzi. Wielu twórców literatury i innych dziedzin sztuki poruszało ten temat, nadając mu swój własny, niepowtarzalny charakter. „Boska komedia” Dantego Alighieri w sposób znaczący wpłynęła na ukształtowanie wyobrażenia zaświatów, które funkcjonuje w kulturze do dzisiaj. Okazała się ona tak niezwykłym dziełem, że trwale wpisała się w świadomość ludzi. Co więcej, niektórzy późniejsi twórcy bardzo chętnie czerpali motywy z jego wizji. „Boska komedia” to nie pierwszy lepszy poemat. Potrzeba bowiem wielkiego talentu i muzy nieustannie szepczącej do ucha, aby stworzyć takie dzieło. Dzieło, z którego płynie miłość i niezachwiana wiara, pomimo utraty wszystkiego.

Dante Alighieri jest uważany za najwybitniejszego poetę włoskiego i jednego z największych na świecie. To obywatel Florencji, którą musiał opuścić jako polityczny wygnaniec. Dante Alighieri to również filozof. We Włoszech nosi miano „ojca włoskiego”, ponieważ swoje największe dzieło napisał właśnie w narodowym języku, a nie po łacinie – co było normą w średniowieczu. Razem z Francescą Petrarcą i Boccacciem stanowi „trzy fontanny” lub „trzy korony” kultury włoskiej.

Urodził się najprawdopodobniej w 1265 r. (nie wiadomo tego do końca, ale ta data została wyznaczona na podstawie pierwszych wersów „Boskiej komedii”: „W życia wędrówce, na połowie czasu...” - a Dante miał wtedy około 35 lat), a zmarł 13 lub 14 września 1321 w Rawennie. Urodził się w drobnoszlacheckiej rodzinie, lecz głęboko wierzył, że pochodzi od antycznych Rzymian.

Jego matką była Bella, która zmarła, gdy Dante miał 9 lat. Wtedy ojciec ożenił się powtórnie, z Lapa di Chiarissimo Cialuffi. Pisarz miał, dzięki temu przyrodnie rodzeństwo: Francesco i Tanę (Gaetanę). Już jako dziecko przeżył nieszczęśliwą miłość. Zakochał się w Beatrycze Portinari, którą spotkał w swoim życiu tylko jeden raz, nie zamieniając z nią jednak ani słowa. Widział ją potem często na ulicy, ale nigdy do niej nie podszedł, nie znał więc jej zbyt dobrze. Po przedwczesnej śmierci Beci (pod takim zdrobnieniem Beatrice była znana) w 1290 roku napisał swą pierwszą książką, zatytułowaną „Vita nuova” („Życie nowe"), w której opisuje dzieje swego uczucia, łącząc poezję z pamiętnikiem. Książka została ukończona około 1294 roku. Swoją ukochaną umieścił również w „Boskiej Komedii”, gdzie jest jego przewodniczką w Niebie.

Dante studiował retorykę, gramatykę, filozofię, literaturę oraz teologię. Zajmował się również pisarzami klasycznymi – czytywał prace Cycerona, Owidiusza i w szczególności Wergiliusza. Był członkiem ruchu poetyckiego Dolce stil novo. Znał i przyjaźnił się z wieloma jego członkami, między innymi Guido Cavalcantim, utrzymywał również kontakty z muzykiem Casellą i malarzem Giottem. Około roku 1285 ożenił się z Gemmą di Manetto Donati z bardzo poważanego rodu, zgodnie z ustaleniami rodziców sprzed kilkunastu lat. Gemma urodziła mu troje lub czworo dzieci (Giovannię, Pietra, Jacopo, i Antonię, która wstąpiła do zakonu i z myślą o ojcu przyjęła imię Beatrice). Pomimo tego, nigdy nie zapomniał o swojej Beatrycze, która była dla niego muzą, prawdziwym ideałem, aniołem w ludzkiej skórze – donną angelicą. Nigdy też nie otrząsnął się po jej śmierci. Dedykował jej wiele sonetów, nie wspominając w żadnym swojej żony.

W 1289 roku wziął udział w bitwie pod Campaldino. W latach 1295–1300 zaangażował się politycznie, co skończyło się powołaniem go na urząd priora w roku 1300. Wstąpił również do cechu lekarzy i aptekarzy, gdyż było to warunkiem rozpoczęcia kariery politycznej. Brał udział w zabiegach o odnowienie ligi miast gwelfickich, między innymi w poselstwie do papieża, który zatrzymał Dantego jako zakładnika. Uchroniło go to od zemsty Czarnych, po zdobyciu przez nich przewagi nad Białymi we Florencji. Został jednak oskarżony, skazany na grzywnę i dwa lata wygnania. Dante nie zapłacił kary, przez co wygnano go z Florencji na zawsze. W wypadku powrotu zostałby spalony na stosie. Rozczarowany Dante przestał brać bezpośredni udział w walkach i wycofał się z czynnego życia politycznego. Przez resztę życia błąkał się po różnych dworach Włoch i rozwijał talent pisarski. Nigdy jednak nie powrócił do swojej ojczyzny, choć oferowano mu amnestię. Na znak swojej niewinności i z tego powodu, że nie chciał się zgodzić na jej warunki – miał bowiem wyrzec się poglądów zawartych w „Boskiej komedii” (władzę niepokoił przede wszystkim obraz Piekła, w którym Dante umieścił wiele znamienitych osób m.in. kilku papieży) i zaprzestać jej pisania – odrzucił propozycję. Zmarł w Rawennie w nocy z 13 na 14 września, wkrótce po zakończeniu powyższego utworu. „Boska Komedia” jest więc dziełem napisanym na wygnaniu, a co więcej, to wygnanie stanowiło źródło jej powstania. Osobiste losy autora, rozgoryczenie sytuacją panującą w ojczyźnie, wszystko, co go poruszało, znalazło w dziele bezpośrednie odbicie.

Pierwszą biografię Dantego napisał Giovanni Boccaccio po roku 1348. Zatytułował ją „Vita di Dante” (znana również pod nazwą „Trattatello in laude di Dante”).

Dorobek literacki Dantego jest spory, ponieważ poeta pisał już od najmłodszych lat, ale większość jego utworów powstała dopiero na wygnaniu. Na jego twórczość składają się utwory

W języku włoskim:

·     „Commedia Divina” (w Polsce: „Boska Komedia") – utwór ten nosił nasamprzód nazwę „Komedia”, ponieważ treść początku (w Piekle) jest surowa i straszliwa, na końcu zaś (w Raju) uszczęśliwiająca i podnosząca na duchu. Przedrostek „boska” nadali mu potomni, aby w ten sposób podkreślić wielkość utworu.

·     „Il Convivio” („Biesiada”) – traktat filozoficzny, pokazujący niesamowitą erudycję Dantego.

·     "Detto d'Amore" („Słowa miłosne”)

·     „Il Fiore” („Kwiat”)

·     "Vita nuova" („Nowe życie”) – zbiór liryków przeplatanych fragmentami prozatorskimi, przedstawiający historię miłości poety do Beatrycze. Dzieło to zapowiada „Boską Komedię”.

·     „Le Rime” („Rymy”) – zbiór drobnych poematów lirycznych.

Po łacinie:

·     "De monarchia" („Monarchia”) – traktat polityczny, przedstawiający poglądy Dantego na stosunek władzy kościelnej i władzy świeckiej (cesarstwa i papiestwa).

·     „De vulgari eloquentia” („O języku ludowym”) - traktat naukowy, poświęcony językowi włoskiemu.

·     „Eclogues”

·     „Epistolae”

·     „Quaestio de aqua et de terra”

Wiersze liryczne i okolicznościowe Dantego zebrano po jego śmierci w tomie „Canzoniere”, a ich część weszła do „Nowego życia” – pamiętnika poetyckiego, poświęconego głównie miłości do Beatricze Portinari (wydany 1576, przekład polski 1880 w Bibliotece Warszawskiej).

„Boską komedię” uznaję się za summę wiedzy średniowiecznej. Ponadto Alighieri dokonuje w niej rozrachunku ze swoimi czasami, krytykując świat doczesny, oraz zapowiada nadejście nowej epoki – renesansu. Poemat opowiada w sposób alegoryczny o drodze, jaką pokonuje ludzka dusza: od upadku, przez oczyszczenie, aż do wewnętrznej równowagi i harmonii, które zapewnia obcowanie z Bogiem, akcentując rolę miłości i mądrości w tej wędrówce. Alter ego Dantego, który jest bohaterem i narratorem, podróżuje po zaświatach, poznając innych ludzi i siebie samego. Odkrywa także prawdy dotyczące własnej twórczości.

Przez piekło i czyściec Dantego prowadzi Wergiliusz, grecki poeta, w niebie natomiast jego zmarła ukochana - Beatrycze. Wedle wyznania samego autora w zbiorze poezji „Życie Nowe”, napisał on „Boską komedię”, aby oddać jej hołd i pokazać światu ogromną miłość, jaką do niej żywił. Kolejną motywacją było pragnienie wskazania ludzkości drogi do odrzucenia występnego życia. Być może chciał odstraszyć ludzi od grzechów wizjami okropnym kar, jakie czekają ich po śmierci w Piekle oraz zachęcić do cnotliwego życia przez wskazanie wizji Raju jako miejsca wiecznego szczęścia.

Dzieło Dantego przyczyniło się do rozwoju języka włoskiego oraz utwierdzenia świadomości narodowej Włochów.

Niektórzy uważają, że ten utwór naprawdę wiele kosztował autora. Każda strona wymagała od niego dużego nakładu sił. Bardzo plastycznie ukazał to David Blixt w swojej powieści historycznej „Władca Werony”. Według niego każda kolejna pieśń „Boskiej komedii” sprawiała, że Dante opadał z sił, czuł się coraz gorzej, jakby utwór wysysał z niego życie. Na potwierdzenie tego można przypomnieć, że zmarł niedługo po ukończeniu powyższego dzieła.

Poeta był miłośnikiem muzyki. Często wypowiadał się o niej z wielkim entuzjazmem. Jego liryki inspirowały wielu kompozytorów. W XVI w. do jego poezji komponowano liczne madrygały, czyli utwory wokalno-instrumentalne na dwa lub trzy głosy. W XIX i XX w. jego poezja, a przede wszystkim „Boska Komedia”, zainspirowały kilkadziesiąt utworów w różnych gatunkach m.in. „Symfonię Dantejską” Franciszka Liszta, fantazję symfoniczną „Francesca da Rimini” Piotra Czajkowskiego, operę „Francesca da Rimini” Sergieja Rachmaninowa, operę „Gianni Schicchi” Giacomo Pucciniego. Współcześnie nadal istnieje fascynacja językiem staro-włoskim, czego przykładem jest francuska piosenkarka Emma Shapplin, której twórczość: płyty Carmine Meo i Etterna, nagrane w języku Dantego, rozeszły się w wielomilionowych nakładach.

Jednakże należy zauważyć, że nie tylko muzycy, ale także inni artyści czerpali inspiracje z dantejskich utworów, w którym prym wiedzie oczywiście „Boska Komedia”. Pomimo upływu lat wciąż pozostaje ona źródłem niezliczonych pomysłów. Z pewnością wynika to z faktu, że ten temat od zawsze był dla ludzi fascynujący, bo przecież każdy, choć trochę, chciał wiedzieć, jak przypuszczalnie będzie wyglądało jego życie po życiu.

Kamila Zielińska

Bibliografia:

http://boska-komedia.klp.pl/a-7341-2.html

http://portalwiedzy.onet.pl/25764,,,,dante_alighieri,haslo.html

http://en.wikipedia.org/wiki/Dante_Alighieri

http://pl.wikipedia.org/wiki/Dante_Alighieri