Monolog o dialogu

http://dialoguematters.org

Dialog jest rzeczą niezbędną w każdej powieści, w dłuższym opowiadaniu najczęściej także. To dzięki niemu dowiadujemy się, jakie są relacje między bohaterami, jacy oni są. Ludzie ze sobą rozmawiają – na papierze także, może szczególnie na papierze.

Dialog służy też po to, aby wdrążyć czytelnika w temat oraz po to, żeby rozkręcić całą akcję. Tworzy fabułę poprzez samo opowiadanie o niej. Profesjonalniej mówiąc, dialog spełnia funkcję fabularną. Jest to coś dla rozluźnienia, przerywnik od ciągłych opisów i forma zdecydowanie od nich trudniejsza. Nie przypominam sobie uczenia się w szkole pisania dialogów – ale opis piórnika czy koleżanki już tak.

Dlaczego to takie skomplikowane, skoro tak powszechne? Rozmowa towarzyszy nam na każdym kroku, trochę dziwnie więc się jej uczyć. Ale właśnie dlatego, że mamy ją na co dzień – tak trudno wykorzystać ją w nieco inny sposób.

Często, zapisując dialogi między bohaterami, nie pokazujemy ich prawdziwej natury. Często koloryzujemy, tworzymy coś, co nie ma prawa istnieć, albo kłóci się z wcześniejszym wyobrażeniem o postaci. Bo to śmieszne, kiedy chłopak na boisku będzie mówił “ą”, “ę”, a pan szanowany, poważny biznesmen rzuci przekleństwem na prawo i lewo.

Pierwszym więc sukcesem w napisaniu rozmowy między bohaterami jest nadanie jej realizmu - czy to poprzez wyszukane albo specjalistyczne słownictwo, czy poprzez kolokwializmy, slang, wulgaryzmy. Prawdziwość postaci sprawi, że stanie się ona bliższa, bardziej lubiana (lub odwrotnie) przez czytelnika. Bardziej zrozumiała. To, co mówimy, wyraża w jakiś sposób nasz charakter i jest to sposób na stworzenie charakterystyki pośredniej. Bo albo się jakoś obnażamy, albo chowamy. To wszystko zależy od tego, jakich słów użyjemy. Jest to kolejna funkcja dyskusji – tym razem charakteryzacyjna.

Dialog może też jednak mówić o rzeczach, których nie chcieliśmy opisywać, nie mieliśmy takiej możliwości, albo które nie pasowałyby nam do reszty. W takich chwilach to właśnie poprzez rozmowę można stworzyć historię, jednocześnie nadając jej emocji samych bohaterów, pokazując ich spojrzenie na świat.

Coś słyszeliśmy, coś widzieliśmy, podobno coś się stało. Informujemy o tym fakcie, ale nie opisujemy go. Mówimy, że Jacek spadł z krzesła, ale nie mówimy, że miał na sobie zielone spodnie i pomarańczowy kaszkiet, a słońce świeciło i ptaszki ćwierkały, bo głównym wydarzeniem był właśnie wypadek Jacka i śmiech wszystkich dookoła. Dialog więc pełni funkcję informacyjną, czyli opowiada o wydarzeniach, których nie opisujemy bezpośrednio.

Czy to możliwe stworzyć opowiadanie, w którym nie ma w ogóle dialogów? Oczywiście. Czy to możliwe stworzyć opowiadanie, w którym nie ma typowych dialogów? Oczywiście, jeśli wiemy, co to jest mowa zależna i niezależna. Czy to możliwe stworzyć tekst, złożony z samych dialogów? Oczywiście, moi drodzy. I to jest dramat.

Mówiąc dramat, miałam na myśli gatunek literacki oraz trudność, z jaką przyjdzie napisanie go. Dramaturg musi wykorzystać wszystkie funkcje dialogu, przedstawić czas, miejsce, fabułę, pokazać charaktery bohaterów. Do pomocy ma tylko didaskalia, ale nie jest to łatwe zadanie i nigdy nie było – a mimo to byli ludzie, którym się udało. Jest nadzieja!

Należy jednak zaznaczyć, że dramat ma inną formę niż dialog – znacie ją. A pisząc opowiadania nie zapominajmy, że nie składa się na nie tylko dialog.

Początkujący autorzy bardzo często mają w swoich tekstach niemal wyłącznie rozmowy bohaterów i jest to ogromny błąd, jaki można popełnić. Pisząc opowiadanie należy pamiętać, że mamy coś przede wszystkim opisać, a później uzupełnić dyskusją.

Jaki błąd jeszcze często jest popełniany? Ten z realnością, o której wcześniej wspominałam.

Bo jeśli przysłuchamy się uważnie, to możemy dojść do wniosku, że te dialogi z książki bardzo różnią się od tych w życiu – i nie ma się czemu dziwić. Otwierając pierwszą lepszą powieść nie spotkamy w tekście tych wszystkich “yyy”, “eee”, albo “no”, chętnie przez nas, i często zupełnie nieświadomie, używanych. A jeśli znajdziemy – to nie tak często jak przy dyskusji z kolegą.

Należy pamiętać, żeby nie przesadzić. Dialog nie może być upstrzony parajęzykiem, czyli wszystkimi dźwiękami, które z siebie wydajemy, a nie są one wyrazami. Nie należy ich nadużywać, choć, niewątpliwie, nadałyby one więcej prawdziwości dyskusji. Ale zastanówcie się sami – chcielibyście czytać coś, gdzie co drugie słowo nawet nie jest do końca słowem?

Ogromny kłopot w dialogach to niewątpliwie ich zapis. Sprawa nie jest aż taka prosta, jak mogłoby się wydawać, ale wszystko jest do opanowania – wystarczy mieć głowę na karku.

Najważniejszym faktem jest to, że każda wypowiedź musi być potraktowana jako osobny akapit. Zawsze. Nie wystarczy pisać od nowej linijki, ale należy pamiętać później o wcięciu. Potem jest znany przez Was wszystkich myślnik, albo pauza dialogowa, po której następuje przerwa (spacja), a dopiero wtedy jest właściwa wypowiedź. Kończymy ją kropką albo nie kończymy. Zasada jest dość prosta.

             - Józek! - krzyknęła Zosia. - Chodź szybko.

             - Nie teraz – powiedział – bo telewizję oglądam.

             - Twoja strata. - Zamknęła drzwi i zjadła całe ciasto sama.

Jeden przykład, na którym chciałabym pokazać wszystkie reguły. Mam nadzieję, że mi się uda.

[wypowiedź I] Po pierwsze, wypowiedzi bohatera zazwyczaj nie kończymy kropką. Jest to spowodowane tym, że po myślniku mamy do czynienia z czasownikiem określającym sposób, w jaki dane zdanie zostało wymówione. Mogło zostać powiedziane, wykrzyknięte, szepnięte albo odparte czy zapytane. Czasownik ten powinien też zostać napisany małą literą, nawet jeśli wypowiedź ma na końcu wykrzyknik, pytajnik albo wielokropek.

[wypowiedź III] Zdanie powinno być zakończone kropką wtedy, jeśli narracja (po myślniku) nie odnosi się bezpośrednio do niego, nie opisujemy go. Bo nie wiemy, czy bohater coś wypowiedział czy wyszeptał, ale wiemy za to, że usiadł albo się uśmiechnął. Wtedy też narracja powinna być rozpoczęta wielką literą.

[wypowiedź II] Może się jednak zdarzyć tak, że wypowiedź nie będzie zakończona kropką, narracja też nie, dodatkowo zostanie rozpoczęta małą literą, a kolejną część zdania też napiszemy od małej litery. Dzieje się tak wtedy, kiedy narracja polega tylko na drobnym wtrąceniu, przerwaniu wypowiedzi. W przykładzie pierwszym “Józek!” było całym zdaniem, które Zosia chciała krzyknąć. Potem już mówiła normalnie. W drugim przykładzie natomiast, Józek cały czas mówił i mówił, że to nie teraz i że ogląda telewizję. Ważną sprawą jest to, że w takich wypadkach nie używamy przecinków. A więc napiszę:

              - Mówił – żaliła się – że brzydko wyglądam.

A nie:

- Mówił, - żaliła się – że brzydko wyglądam.

I to chyba wszystko, co musicie wiedzieć na temat dialogów. Mam nadzieję, że tekst się przyda, a Wy sami, zanim przyślecie kolejną pracę na konkurs, poprawicie wszystkie nieścisłości. :)

Na koniec jednak chciałabym Was poprosić (wyzwać?), żebyście w komentarzu napisali krótką historyjkę, która będzie składała się tylko z dialogów. Postarajcie się wykorzystać ich wszystkie trzy typy - komu się uda? :)

* Popularny słownik terminów literackich i gramatycznych, wydawnictwo IBIS, 2009 rok